بسم الله الرحمن الرحیم

دعا (7)

  در مباحث قبلى گفتیم یکى از موانع استجابت دعا گناه است و یک سرى از گناهان را که  معصومین «علیهم السلام» بر آنها تأکید بیشترى داشتند و باعث عدم استجابت دعا مى‏شد را ذکر کردیم. یکى از روایاتى که تعدادى از این گناهان را -که باعث عدم استجابت دعا مى‏شود- ذکر کرده روایت زیر است: در روایت از امام سجادعلیه السلام آمده که:

وَ الذُّنُوبُ الَّتِی تَرُدُّ الدُّعَاءَ سُوءُ النِّیَّه

«از گناهانى که باعث مى‏شود دعاى انسان برگردد و بالا نرود سوء نیت است».

 ممکن است کسى بپرسد:

«مگر مى‏شود نیت انسان  گناه باشد؟ زیرا در بعضى از روایات هم هست که: افکار انسان اگر به مرحله عمل و گناه عملى نرسد انسان به خاطر آنها تنبیه نمى‏شود. مثلا اگر من در ذهنم به کسى حسادت کنم و این حسادت به مرحله عمل –یعنی اینکه کارى را نسبت به او صورت بدهم-  نرسد؛ برایم گناهى محسوب نمى‏شود، پس چرا اینجا نیت بد و بدون اقدام کردن به عمل، گناه محسوب مى‏شود؟!»

 در جواب مى‏گوئیم:

«در این روایت هم نیامده که براى این نیت بد انسان را تنبیه مى‏کنند بلکه مى‏گوید: حتى فکر و اندیشه بد، روى روح و روان او اثر مى‏گذارد.»

 مثلا انسان را قسى‏ القلب می کند و یا اثر این افکار بد ردّ دعا است. از این رو گویا خداوند مى‏فرماید: وقتى تو نیتت بد است من تو را تنبیه نمى‏کنم و روز قیامت براى این سوء نیت جزایى نمى‏بینى ولى دعایت را نیز مستجاب نمى‏کنم‏.

 بر مجازات نیت بد همین بس که دعاى انسان رد شود و بالا نرود

اینگونه گناهان گناهان قلبی اند که کیفر اخروی ندارند ولی آثار دنیوی آن ها به ضرر انسان است.

. در ادامه روایت بعد از سوء نیت آمده وَ خُبْثُ السَّرِیرَِه «خبث» به معناى پلیدى است و «سریره» یعنى آن باطن انسان که هویدا نیست. یکى از اسامى قیامت نیز یَومَ تُبلَى السَّرائِرُ است. یعنى فرداى قیامت که باطن انسانها آشکار مى‏شود. روزى که خداوند ستاریت خود را از اعمال ما بر مى‏دارد. پس باید از قبل، قبل از اینکه پرده‏ها را بردارند، خودمان پرده‏ها را کنار بزنیم و پشت آن را خود قبل از رسیدن قیامت آراسته و پاکیزه کنیم. خودمان اعمالمان را چنان از بدیها پاک کنیم که فرداى قیامت که اسم جهنمی ها را  مى‏خوانند خیالمان راحت باشد که ما جزء آنها نیستیم نه اینکه آنچنان عمل کرده باشیم که خود نیز ندانیم در کدام طرف خط هستیم. مثل دانش‏آموز سرافرازى عمل کرده باشیم که با خود مى‏گوید: اشکال ندارد اگر 20 نگیرم حتما 18 را مى‏گیرم نه مثل دانش‏آموزى که نمى‏داند 9 مى‏گیرد و رد مى‏شود و یا 10 مى‏گیرد و قبول مى‏شود.

پس زمانى که مى‏خواهند اسمها را بخوانند خیالمان راحت باشد و با خود بگوید: من قبل از آمدن به این دنیا حسابهایم را پاک کرده‏ام و توبه کرده‏ام و سعى کرده‏ام پس از آن دیگر گناه نکنم، نگوئیم:«خدا خیلى مهربان است و ما هر کارى کردیم مى‏بخشد».

ما منکر آن نیستیم که خداوند مهربان است ولى خدا هم بهشت و هم جهنم هر دو را آفریده است و جهنم را هم نگفته است که فقط براى کافران است پس باید به اعمال صالح خود متکى باشیم و نه به امید عفو و آمرزش خدا. اگر در پرونده اعمال دو نفر یک گناه واحد باشد آیا در فرداى قیامت این دو نفر در برابر میزان به یک صورت قرار مى‏گیرند؟ خیر ممکن است یکى سعى کرده گناه نکند ولى مرتکب گناه شده ولى یکى اصلا برایش مهم نبوده که گناه بکند یا نکند. یکى بعد از گناه سعى در توبه داشته و دیگرى سعى بر توبه نداشته پس اینها در برابر میزان به یک صورت نیستند.

توبه، متعلق به کسانى است که سعى در گناه نکردن دارند ولى غفلتا گناهى را انجام مى‏دهند نه کسانى که بى‏توجه و عمدا همواره مرتکب گناه مى‏شوند. ما باید سعى کنیم گناه نکنیم و اگر خطایى کرده‏ایم خدایى ناکرده از روى عمد نبوده باشد و توبه کرده باشیم، فرداى قیامت به نیّت ها توجه مى‏شود.

بعضى دزدها با معرفتند! و پست نیستند. قصه فُضَیل عَیّاض را حتما شنیده‏اید. او یک زمانى یک دزد قهار بوده و بعدها یک عابد به تمام معنى شده. چرا چون او وقتى که دزد هم بود یک دزد با معرفت بود. روزى یکى از زیردستان فضیل یک اسب دزدیده بود، آن اسب را نزد فضیل آورد و گفت این اسب را دزدیده‏ام و آورده‏ام تا بین هم تقسیم کنیم. فضیل به او گفت: «فورا اسب را برگردان». آن زیردست به او مى گوید: «این یک اسب سرحال و خوب است، چرا اسب را برگردانم؟!!» چون خیلى اصرار کرد فضیل دعایى را که صاحب اسب بر گردن اسبش آویزان کرده بود تا راهزنى آن را ندزدد به او نشان داد و گفت: «الان که تو این اسب را دزدیده‏اى نه تنها مال مردم را دزدیده‏اى بلکه ایمان او را نیز دزدیده‏اى. صاحب اسب به خاطر این دعایى که به گردن اسبش آویزان کرده او را به خدا سپرده است و تو با این کارت او را به خدا نیز بدبین کرده‏اى، ایمان او نسبت به خدا سست مى‏شود، سریع اسب را برگردان تا ایمانش نسبت به خدا سست نشود».

این سردسته دزدها است که این حرف را مى‏زند. او با اینکه دزد زبردستى بوده؛ با این حرفش که «ما دزد ایمان مردم نیستیم» مشخص مى‏کند که با معرفت است و همین معرفتش باعث مى‏شود که روزى در حال دزدى صداى صوت قرآنى او را منقلب مى‏کند که مى‏خوانده است:

اَلَمْ یَاْنِ لِلَّذینَ آمَنوا اَنْ تَخشَعَ قُلُوبُهم لِذِکرِ اللّهِ؟

آیا وقت آن نرسیده است که آنانکه ایمان آورده‏اند قلبشان با ذکر خدا خاشع شود.

 این آیه را که مى‏شنود فریاد مى‏زند و مى‏گوید: «چرا وقتش رسیده است» و پس از آن مدتها کسى فضیل را ندید و رفت خلوت گزید و بعد با انسانهاى صالح در آمیخت و به انسان عابد و پرهیزگارى تبدیل شد. او اگر به اینجا رسید علتش این بود که خوش نیت و با معرفت بود. بنابر این اگر گناه هم مى‏کنیم؛ نباید گناه را از روى خباثت و جسارت انجام دهیم؛ بلکه اول باید سعى در گناه نکردن داشته باشیم. حال اگر در پرونده ما گناهان اندکى هم پیدا شد گناه با جسارت و پررویى نباشد.

گر اینگونه باشیم آن وقت مى‏توانیم امید داشته باشیم که: خداوند آمرزنده و مهربان است. خداوند بنده‏اى را که عمدا گناه مى‏کند و هتک حرمت الهى مى‏کند؛ به راحتى نمى‏بخشد.

 در ادامه روایت پس از سوء نیت و خبث سریره گناه دیگرى را که برشمرده نفاق در دل نسبت به براداران دینى است.

وَ النِّفَاقُ مَعَ الْإِخْوَانِ

 دوروئى و نفاق را نیز از گناهانى برشمرده که موجب ردّ دعا مى‏شود.

 عامل دیگرى که در این روایت برشمرده است:

و تَأْخِیرُ الصَّلَوَاتِ الْمَفْرُوضَاتِ حَتَّى تَذْهَبَ أَوْقَاتُهَا

«تأخیر نماز واجب از وقتش به گونه‏اى که وقت آنها بگذرد»

 است که آنهم باعث عدم استجابت دعا مى‏شود.

عامل دیگرى که در روایت ذکر شده است:

تَرْکُ التَّقَرُّبِ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ بِالْبِرِّ وَ الصَّدَقَه

ترک تقرب به خداوند از طریق صدقه دادن و بذل و نیکى کردن به دیگران است .

 البته صدقه ندادن حرام نیست ولى موجب دور شدن انسان از خدا مى‏شود و نیز موجب عدم استجابت دعا. صدقه ندادن، گناه نیست ولى دیگر انسان نباید منتظر باشد که دعایش مستجاب بشود. اینها گناهان قلبى است که انسان براى آنها تنبیه نمى‏شود ولى آثار وضعى در زندگى انسان دارند که یکى از آنها عدم استجابت دعا است.

عامل دیگر کلام بد بر زبان جارى کردن و فحش دادن است که از گناهان عملى است یعنی نه تنها عقوبت اخروى دارد بلکه باعث عدم استجابت دعا و یا تاخیر در آن مى‏شود.

اسْتِعْمَالُ‏الْبَذَاءِ وَ الْفُحْشِ فِی الْقَوْلِ‏

به کارگیرى سخنان زشت و فحش در کلام است‏

 پس بد دهنى نسبت به یکدیگر نیز مانع استجابت دعاست. حال یک سرى دیگر از علتهاى عدم استجابت و همچنین یک سرى از علتهاى تأخیر در اجابت را بر مى‏شماریم.

یکى از اصحاب امام صادق‏علیه السلام مى‏گوید: «از آقا پرسیدم: آیا مى‏شود که دعاى شخصى با تأخیر اجابت شود؟» امام‏علیه السلام مى‏فرمایند: «بله، عِشرُونَ سَنَه» یعنى حتى 20 سال بعد!!.

باز در حدیث داریم که امام صادق‏علیه السلام مى‏فرمایند:

کَانَ بَیْنَ قَوْلِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ «قَدْ أُجِیبَتْ دَعْوَتُکُما» وَ بَیْنَ أَخْذِ فِرْعَوْنَ أَرْبَعِینَ عَاماً

 این حدیث در مورد دعاى حضرت موسى‏علیه السلام و برادرش است که از خداوند خواستند؛ «فرعون را عذاب بده» در این آیه‏ى قرآن، خداوند فرمود: «من دعایتان را مستجاب کردم».

امام صادق علیه السلام می فرمایند:  از زمانى که خداوند خطاب به حضرت موسى‏علیه السلام و برادرش گفت: «دعایتان مستجاب شد» تا زمانى که فرعون را غرق کرد 40 سال طول کشید!!.

 به این گونه موارد، تأخیر در اجابت دعا مى‏گویند. پس بعضى اوقات دعاها اجابت شده ولى اثر آن تا سالها بعد به تأخیر مى‏افتد. حتى حدیث مى‏گوید: «دعاى ظالم هم ممکن است مستجاب شود» منتها خداوند دعا را مى‏شنود و نگه مى‏دارد تا ببیند این انسان گنهکار توبه مى‏کند یا نه؛ اگر توبه کرد مانع اجابت برطرف مى‏شود و دعا اجابت مى‏شود.

 از امام صادق ‏علیه السلام مى‏پرسند: «مگر خداوند نمى‏فرماید: اُدعُونى اَستَجِبْ لَکُم بخوانید مرا تا اجابت کنم شما را؟ پس چرا ما مى‏بینیم انسانی دعا مى‏کند ولى دعایش اجابت نمى‏شود؟!».

و یا انسان مظلومى بخاطر ظلم ظالمى دعا مى‏کند ولى دعایش مستجاب نمى‏شود.

امام‏علیه السلام مى فرمایند:

وَیحَک َما یَدعُوهُ اَحَدٌ اِلا اسْتَجابَ لَهُ‏

واى بر تو؛ احدى از انسانها دعا نمى کنند مگر آنکه دعاى آنها مستجاب است.‏

یعنی چرا این حرف را مى‏زنى؟ وقتى خداوند گفته است: «ادعونى استجب لکم» پس استجابت مى‏شود. ولى اینکه اثرش را تو ببینى فرق مى‏کند:

اَمّا الظّالِمُ فَدُعاوُهُ مَردُودٌ اِلى اَن یَتُوبَ اِلَیه

اما ظالم که دعا مى‏کند دعاى او رد مى‏شود و باز مى‏گردد تا زمانى که توبه کند

 و وقتى توبه مى‏کند خداوند حتى دعاهاى قبلى او را که شاید از یاد خود او رفته باشد! اجابت مى‏کند و این از آن دسته دعاهایى است که با تأخیر برآورده مى‏شود.

و اَمّا المُحِقّ فَانَّه اِذا دَعاهُ استَجابَ لَه

و انسانى که اهل ظلم نیست و بر حق است وقتى که دعا مى‏کند دعایش اجابت مى‏شود

 اما ممکن است اجابت دعایش اینطور باشد که

صُرفَ عَنْه البَلاءُ مِن حَیثُ لا یَعلَمُه

به خاطر دعایش ما بلایى را از او رد کنیم.

 مثلا فردى دعا مى‏کند خدایا به من پولى بده و خدا آن دعا را به این شکل اجابت مى‏کند که بلایى را که او حتى فکرش را نمى‏کرده است از او دفع مى‏کند و فرد فکر مى‏کند که دعایش اجابت نشده در صورتى که به واسطه دعا کردنش خداوند این بلا را از او دفع کرده است.

پس اجابت دعاى انسان شکلهاى مختلفى دارد یک شکل آن دفع بلا است و شکلهاى دیگرش این است که:

و ادَّخرَ لَه ثَوابًا جَزیلا لِیَوم حاجَتِه اِلَیه

ثواب و پاداشى براى روز احتیاج او -یعنى روز قیامت- ذخیره مى شود

 بعضى اوقات که ما دعا مى‏کنیم و ظاهرا مى‏بینیم دعاهایمان برآورده نشده است مى‏گوئیم: «دعاهایمان فایده نداشت» اما این گونه نیست.

یکى از علتهاى اینکه مثلا سرمان درد مى‏کند و دعا مى‏کنیم که سردردمان خوب شود و خوب نمى‏شود این است که لحظه لحظه‏اى که درد مى‏کشى و دعا مى‏کنى خداوند برایت ثواب مى‏نویسد و با اینکه عمل خیر دیگرى انجام نداده‏اى ثواب برده‏اى. خودِ درد کشیدن، جمع کردن ثواب است و تأخیر در اجابت هم خود باعث ثوابِ افزون مى‏شود.

 ائمه‏ى بزرگوار ما مى‏گویند: «خداوند در آخرت ثواب خیر تأخیر اجابت دعا را مى‏دهد و اینقدر در مقابل تأخیر دعا پاداش عظیم مى‏دهد که بندگان مى‏گویند: اى کاش هیچکدام از دعاهایمان در دنیا اجابت نمى‏شد».

 پس صِرف عدم اجابت ظاهری به این معنى نیست که خداوند دعاهاى ما را نشنیده و یا نپذیرفته است؛ بلکه به شکلهاى دیگرى بنده‏اش را به کمال نزدیک مى‏کند. همین که هر روز تأخیر، باعث افزونى ثواب مى‏شود؛ لطف خداوند به انسان را مى‏رساند که ثوابها را براى روز احتیاج نگه مى‏دارد. روزى که انسان محتاج این ثوابهاست. خداوند این ثوابهاى عظیم را براى او ذخیره مى‏کند.

 پس یکى دیگر از علت تأخیر افزایش منزلت و ثواب بنده است.

ادامه دارد...........

لطفا با درج نظرات خود در قسمت

«نظرات دیگران»

مرا در جهت بهتر شدن مطالب یاری نمایید

با تشکر

التماس دعا