بسم الله الرحمن الرحیم

اندوه، خوب یا بد؟!

غم و اندوه شریک همیشگی زندگی انسان است و گویا زندگی بدون آن‌ها ممکن و میسر نمی‌باشد! غصه‌هایی که در زندگی افراد مختلف به اشکال گوناگون بروز می‌یابد:   یکی غصه‌ی ثروت دارد و یکی غصه‌ی قدرت؛ یکی به خاطر نداشتن فرزند محزون و غمگین است و دیگری به خاطر زیادی فرزند و دغدغه‌ی سیر کردن شکم آن‌ها؛ یکی دختر می‌خواهد و آن دیگری پسر؛ غصه تحصیل، اشتغال به کار، بیماری فرزند و ... یکی در اندوه نداشتن شریک زندگی شب را به روز می‌رساند و آن دیگری از غصه‌ی داشتن همسر نامناسب در فشار است و در اندیشه‌ی طلاق!.  خلاصه آن که  هر کس غصه‌ای دارد و قِصه‌ای.

 اما غرض از نگارش این سطور این است که با یک نگاه دقیق می‌توان ادعا نمود که:  حزن و اندوه نیز مانند بسیاری از صفات و ویژگی‌های انسان می‌تواند امری مثبت و یا منفی باشد. غم‌های مثبت و غم‌های منفی؛ برخی از غم‌ها باید مهار شده و زدوده شوند ولی برخی دیگر از غصه‌ها و دردها باید ایجاد شده و یا حتی تقویت شوند!  بعضی از غصه‌ها اگر باشند نقصاند و  خسارت‌بار و برخی از آن‌ها اگر نباشند نقیصهاند و خطرناک! برخی از اندوه‌ها جان‌کاهاند و عامل سقوط و برخی از آن‌ها جان‌افزا هستند و موجب صعود. برخی از آن‌ها سازنده‌ی روحاند و موجب تعالی انسان و برخی از آن‌ها مخرباند و موجب تنزل منزلت و مانع عروج انسان.  برخی از غصه‌ها و دردها باراند و برخی بال ...

اما نمونه‌هایی از غصه‌هایی که «بار»اند و مانع عروج: غصه برای مادیات؛ اگر با صبر و تحمل توأم نباشد؛ نظیر: غصه بر آن چه در دست مردم است و ما از آن محرومیم، غصه بر آن چه داشته و از دست داده ایم [ما فات]  قرآن کریم می‌فرماید: لِکَیْلا تَأْسَوْا عَلى‏ ما فاتَکُمْ وَ لا تَفْرَحُوا بِما آتاکُمْ وَ اللَّهُ لا یُحِبُّ کُلَّ مُخْتالٍ فَخُورٍ  این بخاطر آن است که براى آنچه از دست داده‏اید تأسف نخورید، و به آنچه به شما داده است دلبسته و شادمان نباشید؛ و خداوند هیچ متکبّر فخرفروشى را دوست ندارد!

ونیز می فرماید: فَأَثابَکُمْ غَمًّا بِغَمٍّ لِکَیْلا تَحْزَنُوا عَلى‏ ما فاتَکُمْ وَ لا ما أَصابَکُمْ وَ اللَّهُ خَبیرٌ بِما تَعْمَلُونَ

سپس اندوه‏ها را یکى پس از دیگرى به شما جزا داد!!؛ این بخاطر آن بود که دیگر براى ازشما فوت شده است غمگین نشوید، و نه بخاطر مصیبت‏هایى که بر شما وارد مى‏گردد. و خداوند از آنچه انجام مى‏دهید، آگاه است.

و علی‌علیه السلام در این باره می‌فرماید:  لَا تَأْسَ عَلَى مَا فَات    بر آن چه از دست رفته غم مخور

اندوهای دیگر مادی نظیر: غصه‌های ناشی از شکست‌های مادی مانند شکست در کنکور، شکست در عشق‌های مادی و ...  و گاه این غصه‌ها آن قدر خطرناک می‌باشند که منجر به افسردگی‌های مفرط و یا حتی خودکشی صاحبان خود می‌شوند!.

گاه نیز غصه‌ها و اندوه‌های مادی منجر به خطاها و گناهان دیگر می‌شوند؛ چه بسیار از دزدی‌ها، اعتیادها، رشوه خواری‌ها، قتل‌ها و ... که ناشی از همین اندوه‌ها و دل نگرانی‌ها بوده است! و گاه همین غصه‌ها و فشارها موجب گناهی بزرگ مثل کفرگویی و بی‌دینی می‌شوند: مادری که از غصه‌ی از دست دادن فرزندش گرفتار این رذیله و گناه بزرگ شده، لب به اعتراض به خالق یکتا گشوده و عدالت او را به زیر سوال می‌برد!

و یا دختر خانمی که به خاطر عدم حصول شرایط ازدواج و عدم استجابت دعاها [البته عدم استجابت دعا در ظاهر] به خداوند متعال بدبین گشته و او را عادل نمی‌داند! و ده‌ها غصه و اندوه دیگر که موجب بروز این تبعات خطرناک و مهلک‌اند.  این‌ها نمونه‌هایی از اندوه‌های منفی، خطرناک و ویران‌گراند که اگر مهار نشوند و اگر ریشه‌ی آن‌ها خشکانده نشود می‌تواند دنیا و آخرت انسان را تباه و ویران سازد.و اما غصه‌های مثبت که وجودشان برکت است و موجب رشد و تعالی انسان:

-         غم همنوع، اندوه به خاطر فقر اقتصادی آن‌ها و یا فقر فرهنگی ایشان، اندوهی ارزشمند و دارای آثار مثبت است؛ اندوهی که تقویت کننده‌ی دغدغه‌ی هدایت‌گری انسان نسبت به همنوعان خویش می‌باشد و موجب تعالی و رشد آحاد جامعه مسلمین می‌باشد. غصه‌ای که موجب دفاع از مظلوم [در هر جای جهان که باشد] و تقویت روحیه ظلم ستیزی در انسان‌هاست.

-         غم فراق محبوب، محبوب حقیقی و معشوق بی‌بدیل یعنی حضرت حق‌تعالی. غمی که بسیار سازنده و محرّک است زیرا:                   هرکه درد یار دارد غمش بسیار دارد

و این غمِ دوری، موجب حرکت او به سوی معشوق و تعالی اوست. این اندوه نشانگر عشق اوست و

هر که عاشق باشد مطیع محبوب است

پس این اندوه و غصه نیز بسیار ارزشمند، گرانسنگ و سازنده است.

-         نوع دیگری از این غصه‌های ارزشمند غم فراق امام زمانعلیه السلام است که این غصه نیز سازنده‌ی «منتظِر» و آماده کننده‌ی او برای ظهور است [رجوع شود به مباحث مربوط به انتظار و فوائد آن]

-         غم دیگری که سازنده است اندوه ناشی از گناهان است؛ شخص عاصی که متوجه قبح و زشتی اعمال خود گردیده و پشیمان گشته است دچار حزنی گران‌قدر میشود؛ حزنی سازنده، حزنی که موجب توبه، دعا، مناجات و نجوا با خالق بی همتا می‌شود. اندوه ارزشمندی که دل انسان را جلا بخشیده، او را لایق توجه و حلول حق‌تعالی در خویشتن می‌گرداند:

 رسول اللَّه صلی الله علیه و آله:

... إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ کُلَّ قَلْبٍ حَزِینٍ وَ سُئِلَ أَیْنَ اللَّهُ فَقَالَ عِنْدَ الْمُنْکَسِرَةِ قُلُوبُهُم‏

همانا خداوند دوستدار هر قلب محزون است.  سؤال شد: «خداوند کجاست؟» و حضرت‌صلی الله علیه و آله  فرمود: «در نزد دلهای شکسته!»

پس می توان ادعا نمود: این حزن و دل شکستگی آن قدر ثمین و قمیمتی است که مشابهی برای آن یافت نمی‌شود و به همین دلیل است که:  «هر چیز که بشکند ز بها بیفتد جز دل، که شکسته‌اش پربهاست»

            -  نمونه‌‌ای دیگر این غصه‌های مثبت و ارزشمند: غصه و اندوه در مصیبت اهل بیت‌علیهم السلام است که دارای تبعات بسیار مهم و تاثیرگذار در سازندگی روح انسان است. [مراجعه شود به مباحث مربوط به فلسفه‌های عزاداری و اشک در مصیبت اهل‌بیت علیهم السلام]

و... پس اگر نیک بنگریم غصه و اندوه به طور مطلق نه تنها منفی نمی‌باشد بلکه دارای اقسامی مثبت و ارزشمنداند که بدون وجود آن‌ها شخصیت انسان و زندگی او مانند پازلی ناقص و نیمه کاره است که گویا حتی مهمترین قطعه‌های آن مفقود گردیده و آن را از قیافه انداخته است!.

و شاید از همین روست که مولی الموحدین امام المتقین علی بن ابیطالب‌علیه السلام  در وصف متّقین می‌فرماید:

قُلُوبُهُمْ مَحْزُونَة  ...دلهایشان اندوهگین است...  والسلام/ التماس دعا